Η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης – Περιφερειακή Ενότητα Έβρου διοργανώνει μουσική εκδήλωση με τίτλο «Εθνική και Φιλελληνική Μούσα για το 1821» την Παρασκευή 10 Μαΐου 2024 και ώρα 8:00 μ.μ. στο Πνευματικό Κέντρο της Ιεράς Μητρόπολης Αλεξανδρούπολης (παραπλεύρως Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Νικολάου).
Βασικοί συντελεστές της εκδήλωσης είναι τρεις ακαδημαϊκοί, η σοπράνο Δρ Μαρία-Μελπομένη Χρύση, ο τενόρος Δρ Δημοσθένης Φιστουρής και ο πιανίστας Δρ Αθανάσιος Τρικούπης, οι οποίοι συνεργάστηκαν επανειλημμένα με τον αείμνηστο Δρ Γεώργιο Κωνστάντζο που υπήρξε ο βασικός ερευνητής της εθνικής και φιλελληνικής εργογραφίας, και παρουσίασαν αντίστοιχα προγράμματα στην Ιερά Πόλη του Μεσολογγίου και στην Παλιά Βουλή των Ελλήνων στους επίσημους εορτασμούς των 200 ετών από την εθνική παλιγγενεσία.
Συμμετέχει η Χορωδία του Ωδείου ΦΑΕΘΩΝ και άλλοι μονωδοί από την ευρύτερη περιοχή της Θράκης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι θα παρουσιαστεί σε πρώτη πανελλήνια εκτέλεση το έργο Ο Θρήνος των Μουσών για τον θάνατο του Λόρδου Βύρωνα του Gioachino Rossini (1792-1868).
Είσοδος ελεύθερη.
Εθνική και Φιλελληνική Μούσα για το 1821
Κατά το κίνημα του Φιλελληνισμού, από τις αρχές του 19ου αιώνα, γράφτηκαν πάνω από 300 φιλελληνικά τραγούδια στη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ιταλία, τη Γερμανία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Η θεματολογία των τραγουδιών αυτών αναφέρεται στα κατορθώματα των Ελλήνων ηρώων αλλά και στις μεγάλες καταστροφές και βαρβαρότητες των κατακτητών. Δεν είναι λίγα τα τραγούδια που παραλληλίζουν τους Έλληνες αγωνιστές με τους Σπαρτιάτες και Μακεδόνες προγόνους τους, ενώ υπάρχουν και αρκετά που διαπνέονται από τα ρεύματα του εξωτισμού, του ρομαντισμού ή της αρχαιολατρίας. Διάσημοι καλλιτέχνες της εποχής παρουσίασαν τα τραγούδια αυτά σε διάφορες εσπερίδες, συμβάλλοντας έμμεσα στη συγκέντρωση πόρων και τη στρατολόγηση εθελοντών για τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων. Παράλληλα, διάφοροι διακεκριμένοι ξένοι συνθέτες, όπως ενδεικτικά Rossini, Berlioz και Hérold, αλλά και δίπλα σε αυτούς Έλληνες συνθέτες της διασποράς, όπως Νικολόπουλος, Μαριώ Φωσκαρίνα Δαμασκηνού κ.α., έγραψαν κομμάτια για πιάνο ή μικρά σύνολα, καθώς και μεγαλύτερα έργα, όπως καντάτες και όπερες, αφιερωμένα στην Ελληνική επανάσταση. Στη συνέχεια, ο φιλελληνισμός των ευρωπαίων συνθετών, από τα μέσα του 19ου αιώνα, μετασχηματίσθηκε σε έκφραση έντονης εθνικής αφύπνισης στα χέρια των Ελλήνων δημιουργών (όπως π.χ. Μεταξάς, Καρρέρ, Λιμπεράλλης, κ.α.), οι οποίοι κατάφεραν να προετοιμάσουν το έδαφος για την ανάπτυξη της Νεοελληνικής έντεχνης μουσικής.
Το πρόγραμμα της συναυλίας αυτής καλύπτει ένα ευρύ φάσμα αυτής της πλούσιας εργογραφίας. Καταρχάς, παρουσιάζεται ένα τραγούδι από τον κύκλο Τρία Σύγχρονα Ελληνικά Ποιήματα (Tri novorecke basne/Three Modern Greek Poems/Drei neugriechische Gedichte) op. 50 (1878) σε μουσική του Antonín Leopold Dvořák (1841-1904): ο θρήνος της Πάργας «Pargas Klagelied». Τα φιλελληνικά αυτά τραγούδια προέρχονται από μια συλλογή ελληνικών δημοτικών ποιημάτων, η οποία δημοσιεύτηκε το 1864 σε Τσέχικη μετάφραση από τον ποιητή Vaclav Bolemir Nebesky. Με αυτόν τον κύκλο τραγουδιών, ο Dvořák, ο Βοημός αυτός συνθέτης, ο οποίος εξέφρασε το πνεύμα της εθνικής μουσικής της πατρίδας του, παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά ως συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας στην Πράγα, ενώπιον του τσέχικου κοινού. Το πρωτόλειο αυτό έργο αναμφίβολα προμηνύει την κορύφωση της τραγουδιστικής τέχνης του Dvořák , που αποτυπώνεται αργότερα, το 1894, στα Βιβλικά Τραγούδια.
Αξιοσημείωτο είναι το τραγούδι της Κόρης των Αθηνών «Maid of Athens», σε ποίηση του Λόρδου Βύρωνα (1788 – 1824) και σε μουσική του κορυφαίου γάλλου συνθέτη όπερας Charles Gounod (1818 – 1893). Το πολύ γνωστό αυτό ποίημα του Λόρδο Βύρωνα είχε μελοποιηθεί από διάφορους Άγγλους συνθέτες, όπως ενδεικτικά το 1814 από τον William Horsley (1774 – 1858), το 1825 από τον John G. Barnett (1802 – 1890), το 1861 από τον Henry Robinson Allen (1809 – 1876) κ.α. Ο Gounod, το τραγούδι αυτό, το έγραψε το 1872 και ήταν μια από τις μεγάλες επιτυχίες του. Κάθε στροφή του ποιήματος τελειώνει με τη χαρακτηριστική επωδό στα ελληνικά: «Ζωή μου, σας αγαπώ!».
Το αφιέρωμα στα γαλλικά φιλελληνικά τραγούδια ολοκληρώνεται με μελοποιήσεις ησσόνων συνθετών, οι οποίοι δεν στερούνται μελωδικότητας, όπως «Les Adieux du Klephte» (1831) σε μουσική της Mélanie Allut και «L΄écho du de Navarin» (1827) σε μουσική του Georges Kuhn (1780 – 1859), ενώ το ντουέτο «Les derniers adieux» σε μουσική του Γερμανού συνθέτη Friedrich von Flotow (1812 – 1883) είναι ένα τυπικό παράδειγμα του μελίρρυτου ρομαντικού μπελκάντο της εποχής εκείνης.
Από τους Έλληνες συνθέτες της διασποράς, η κερκυραϊκής καταγωγής Μαριώ Δαμασκηνού Φωσκαρίνα (1850-1921), γνωστή ως Mario Foscarina, η οποία γεννήθηκε και έζησε στο Παρίσι με πολύ καλές σπουδές στη μουσική, έγραψε αξιόλογα έργα (πάνω από 60 συνθέσεις για ορχήστρα, μουσική δωματίου και έργα για φωνή και πιάνο), συμβάλλοντας στην προβολή του Νεοελληνικού κράτους, όπως η ελεγεία για ορχήστρα La Thessalienne, που κυκλοφόρησε το 1886 από τον γνωστό μουσικό εκδοτικό οίκο G.Hartmann σε μεταγραφή για πιάνο από την ίδια τη συνθέτρια.
Το κλέφτικο τραγούδι «Η καταδίκη του κλέφτη» ή «Έχετε γειά ψηλά βουνά» σε ποίηση Τυπάλδου, ο Παύλος Καρρέρ, το μελοποίησε το 1859 μαζί με το «Εγέρασα μωρές παιδιά» σε ποίηση Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, το οποίο αργότερα έγινε πασίγνωστο ως το τραγούδι του «Γέρου-Δήμου». Αυτά τα δημοτικοφανή άσματα που στηρίζονται στη γλώσσα και το ύφος των κλέφτικων τραγουδιών είναι απόρροια του έντονου εθνισμού που κυριεύει τον συνθέτη, εκείνη την περίοδο, καθώς δυο χρόνια πριν, το 1857, είχε ήδη ξεκινήσει τη μουσική σύνθεση για το λιμπρέτο του θρυλικού Μάρκου Μπότσαρη και είχε πάρει πλέον την απόφασή του να εγκατασταθεί μόνιμα στην Ελλάδα, μελοποιώντας ελληνικά μελοδράματα.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα έργα των Ελλήνων συνθετών του 20ού αιώνα για τον Αγώνα της Ελληνικής Επανάστασης. Το τραγούδι της κυράς Φροσύνης, είναι ένα από τα πιο σημαντικά μέρη από το ανέκδοτο μελόδραμα Η Κυρά Φροσύνη, σε μουσική του Θεόδωρου Σπάθη (1883-1943) και σε λιμπρέτο του Σωτηρίου Σκίπη. Η άρια αυτή που τυπώθηκε το 1937 από τις εκδόσεις Γαϊτάνος, αναδεικνύει τον μελωδικό και αρμονικό πλούτο του πολυσχιδούς μουσικοσυνθέτη Θεοδώρου Σπάθη, ο οποίος μετά από μια επιτυχημένη καριέρα στο Παρίσι, συνέχισε τις μουσικές του δραστηριότητες στην Ελλάδα.
Δημοσθένης Φιστουρής
Πρόγραμμα Συναυλίας
1. «Pargas Klagelied» του Antonín Leopold Dvořák (1841-1904), από τα Τρία Σύγχρονα Ελληνικά Ποιήματα op. 50 (τραγούδι: Μαριμέλ Χρύση)
2. α) «Les Adieux du Klephte», romance (1832), μουσική: Mélanie Allut και ποίηση: Alexandre Grus (1810-1871), β) «L΄écho de Navarin», romance (1827), μουσική: Georges Kuhn (1789-1858) και ποίηση: Alphonse Larry (τραγούδι: Δημοσθένης Φιστουρής)
3. «Maid of Athens» (1872), μουσική: Charles Gounod (1818-1893) και ποίηση: Lord Byron (τραγούδι: Μαριμέλ Χρύση)
4. «Η καταδίκη του Κλέφτη», μουσική: Παύλος Καρρέρ (1829-1896) και ποίηση: Ιούλιος Τυπάλδος (τραγούδι: Δημοσθένης Φιστουρής)
5. «Μissolonghi», τραγούδι της μητέρας (1826), μουσική: Chevalier Michel Ange Nicolas Raymond (de) Lagoanère (1972-1840) (τραγούδι: Μαριμέλ Χρύση)
6. «Balade Grecque» από το ηρωικό δράμα Le dernier jour de Missolonghi (1828), μουσική: Ferdinand Hérold (1791-1833) και λιμπρέτο: Georges Ozaneaux (τραγούδι: Δημοσθένης Φιστουρής)
7. «La Thessalienne» Op. 36, elégie (1886), μουσική: Mario Foscarina (1844-1921) (πιάνο: Αθανάσιος Τρικούπης)
8. «Ο Λύγκος» μουσική: Στέφανου Βαλτετσιώτη (1877-1975) – Δημοτικό τραγούδι (τραγούδι: Δημοσθένης Φιστουρής)
9. «Το τραγούδι της κυράς Φροσύνης» από το μελόδραμα Η Κυρά Φροσύνη, μουσική: Θεόδωρος Σπάθης (1883-1943) και λιμπρέτο: Σωτήριος Σκίπης (τραγούδι: Μαριμέλ Χρύση)
10. «Les derniers adieux», romance à deux voix, μουσική: Friedrich von Flotow (1812-1883) και ποίηση: ΜΜ. Cogniard (τραγούδι: Μαριμέλ Χρύση, Δημοσθένης Φιστουρής)
Βιογραφικά Σημειώματα
ΜΑΡΙΑ ΜΕΛΠΟΜΕΝΗ ΧΡΥΣΗ
Γεννήθηκε στην Αθήνα. Αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πήρε Πτυχίο Αρμονίας και Δίπλωμα Μονωδίας. Ολοκλήρωσε το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Μουσική Ερμηνεία» με κατεύθυνση Μονωδία (Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου). Είναι κάτοχος τίτλου Διδακτορικής Διατριβής (Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών). Επίσης συμμετείχε ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Εργαστηρίου Μουσικής Τεχνολογίας (Σχολή Καλών Τεχνών του ΑΠΘ) με αντικείμενο την ηχογράφηση τραγουδιών Ελλήνων και ξένων συνθετών των αρχών του 20ου αι. σε πρώτες εκτελέσεις, με συνεργάτη τον πιανίστα και μουσικολόγο Αθανάσιο Τρικούπη. Ως σολίστ κλασικού τραγουδιού (υψίφωνος) έχει εμφανιστεί σε διάφορα έργα ρεπερτορίου όπερας και μουσικής δωματίου Συνεργάζεται μόνιμα με τον Σύλλογο Εκκλησιαστικού Οργάνου σε συναυλίες και ηχογραφήσεις ορατορίου. Τέλος, έχει ειδικευτεί στην ερμηνεία μουσικής του Μεσοπολέμου. Εργάζεται ως φιλόλογος και καθηγήτρια Μονωδίας στο Μουσικό Λύκειο Παλλήνης. Στη Μέση Εκπαίδευση έχει βραβευτεί δύο φορές για Πρωτοποριακές Δράσεις – Καλές Πρακτικές. Έχει δημοσιεύσει εργασίες σε διάφορα περιοδικά.
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ
Γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη. Σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στο Conservatoire Européen de Musique de Paris, στο Μουσικό Πανεπιστήμιο του Graz και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Είναι Αναπληρωτής Καθηγητής και Κοσμήτορας της Σχολής Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Ως πιανίστας διακρίθηκε το 1991 κερδίζοντας το Α΄ Βραβείο σε Πανελλήνιο Διαγωνισμό Πιάνου. Στο ενεργητικό του έχει συνεχείς εμφανίσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Βερολίνο, Παρίσι, Βουκουρέστι, Essen, Graz, Λευκωσία κ.α.), συμμετοχές σε διάφορα φεστιβάλ (Ρόδου, Μυκόνου, Σύρου, Ζακύνθου, κ.α.), καθώς και πρώτες παγκόσμιες εκτελέσεις έργων διαφόρων σύγχρονων Ελλήνων Συνθετών. Έχει πραγματοποιήσει τις πρώτες ηχογραφήσεις πλειάδας ελληνικών έργων. Ως αρχιμουσικός έχει παρουσιάσει σε πρώτες πανελλήνιες εκτελέσεις έργα των Vivaldi, Bach, Pergolesi, Haydn, Mozart, Berlioz, Liszt και Brahms. Είναι μέλος της Διεθνούς Μουσικολογικής Εταιρείας, της Γερμανικής Μουσικολογικής Εταιρείας, της Ελληνικής Μουσικολογικής Εταιρείας και Πρόεδρος του Συλλόγου Μουσικών Εκπαιδευτικών Αν. Μακεδονίας – Θράκης.
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΦΙΣΤΟΥΡΗΣ
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Είναι διδάκτωρ ιστορικής και συστηματικής μουσικολογίας του ΕΚΠΑ. Ως επιστημονικός συνεργάτης, διδάσκει λυρικό τραγούδι και ιστορία της όπερας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και φωνητική τεχνική στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Επίσης έχει διδάξει μαθήματα ιστορίας της μουσικής στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ. Έχει δημοσιεύσεις σε διεθνή μουσικολογικά συνέδρια με ευρεία θεματολογία, από την όπερα μέχρι τη Βυζαντινή και Οθωμανική μουσική. Το 2017, κυκλοφόρησε η διατριβή του με τίτλο Οι όπερες του Σπύρου Σαμάρα – Μουσικοδραματολογική ανάλυση και αισθητική ερμηνεία από τις εκδόσεις Ορφέως. Μετά το πέρας των σπουδών του στο κλασικό τραγούδι (τάξη Λίνας Τέντζερη), με υποτροφία του Ιδρύματος “Αλέξανδρος Ωνάσης”, σπούδασε στην Ιταλία, δίπλα σε διακεκριμένους λυρικούς τραγουδιστές: Luigi Alva, Arrigo Pola, Paride Venturi, Carlo Bergonzi, Renata Scotto και Enzo Spatola. Ως λυρικός τραγουδιστής (τενόρος) έχει συνεργαστεί με την ΕΛΣ, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, την Όπερα Θεσσαλονίκης, την ΕΡΤ και τον Δήμο Αθηναίων σε διάφορες παραγωγές όπερας. Έχει δώσει συναυλίες σε αίθουσες της Ελλάδας και της Ευρώπης. Επίσης είναι πτυχιούχος της σχολής Μεταλλειολόγων Μηχανικών και Μεταλλουργών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου.
