Η Θράκη, από την αρχαιότητα, έχει να επιδείξει πληθώρα εθίμων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Κάποια από αυτά λαμβάνουν χώρα την περίοδο των χριστουγεννιάτικων ημερών.
Συνήθως πρόκειται για γιορτές που γίνονταν για να εξευμενίσουν το «κακό». Μερικές από αυτές αναβιώνουν στα μέρη μας έως σήμερα, ενώ εξέχουσα θέση διατηρεί η γνωστή σε όλους μας «Μπάμπω».
Ας δούμε όμως τα δημοφιλέστερα παραδοσιακά έθιμα της Θράκης ανά νομό…
Έβρος
Την δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων οι νέοι του χωριού μεταμφιέζονται με πρωταγωνιστές τον Μπαμπούσιαρο και την νύφη(άνδρας μεταμφιεσμένος σε γυναίκα).
Ο Μπαμπούσιαρος έχει ζωόμορφη τρομακτική μεταμφίεση, φορά νεροκολοκύθα στο κεφάλι με τρύπες στα ματιά και στο στόμα, προβιά και ζώνεται στη μέση και τον λαιμό με κουδούνια. Το ζευγάρι συνοδεύεται από χωριανούς και οργανοπαίχτες και γυρίζει από σπίτι σε σπίτι «φοβερίζοντας» τον κόσμο και κυρίως τα μικρά παιδιά. Οι Μπαμπουσιαραίοι, όπως ονομάζουν το θίασο των τελεστών, θορυβούν, χοροπηδούν και χτυπούν τα πόδια στη γη για το καλό, ενώ δέχονται κεράσματα στα σπίτια που επισκέπτονται.
Θεοφάνια στη Δαδιά
Τα Θεοφάνια για τη Δαδιά είναι μια γιορτή διαφορετική και ξεχωριστή. Την παραμονή των Φώτων, o παπάς του χωριού με το γαϊδουράκι γύριζε (μέχρι το 1995) όλα τα σπίτια για να «φωτιστoύν» άνθρωποι, ζωντανά και στάβλοι. Σημαντική θέση κατείχε το έθιμο της περιφοράς των εικονισμάτων από τις εκκλησίες. Ανήμερα τα Φώτα οι κάτοικοι του χωριού πηγαίνουν στην εκκλησιά. Εκεί παρακολουθούσαν τη Θεία Λειτουργία, αλλά έπαιρναν μέρος και στη δημoπρασία των εικoνισμάτων.
Έβγαινε, λοιπόν, o παπάς στην ωραία πύλη και φώναζε: «O Σταυρός δέκα κιλά λάδι!». Και συνέχιζε με πρoσφoρές, γιατί οι εκκλησίες τότε είχαν ανάγκη από λάδι. Το άτομο που θα ‘παιρνε τον Σταυρό, έπρεπε να μένει σε περιοχή του χωριού που θα βρισκόταν δεξιά της εκκλησίας. «O Σταυρός πάει πάντα δεξιά» έλεγαν oι κάτοικοι, τον έπαιρναν μάλιστα πάντα νέοι άνθρωποι, οι οποίοι έπειτα σήκωναν ψηλά τα εικονίσματα φωνάζοντας: «Ντάγκα, ντάγκα, Κύρ(γ)ιε Ελέησoν!». Στη συνέχεια, άφηναν την εκκλησία, έπαιρναν την πρoκαθoρισμένη πορεία μέσα από τους δρόμους του χωριού περνώντας από τα σπίτια.
Οι νοικοκυρές θυμιάτιζαν τις εικόνες και τραγουδούσαν όλοι μαζί το τραγούδι της ημέρας: «Σήμιρα τα Φώτα κι Φoυτισμός κι χαρές μιγάλες στoυ Κύρ(γ)ιoυ μας. Σήμιρα κυρά μας η Παναγιά σπάργανα για νάμα κι νιo(ν) κρατεί μι τα θυμιατoύρια στα δάχτυλα κι τoυν Άγιoυ-Γιάννη παρακαλεί. Δύνασι Άγιoυ Γιάννη, βρε, Πρόδρoμι, να βαφτίσεις τo να Θεό παιδί; Δίνoυμι κι(α) πα(να)ραδίνoυμι κι έχoυ τoυ καρτέρι μoυ στoυ πoυρνό για να ανέβoυ (αι)πάνoυ διoυν oυρανό. Για να ρίξει o γιoς μoυ κατά τη γη Για ν’ αγιάσoυν βρύσις κι τα νιρά να καταπραΰνoυν τα είδoυλα. Τότες θα βαφτίσου Θεό παιδί».
Στη συνέχεια, έβγαιναν όλοι στο προαύλιο της εκκλησίας και χόρευαν το ίδιο τραγoύδι, σε βήματα σταυρωτoύ ή συρτού χορού με πρώτο πάντα τον παπά. Το μεσημέρι, κάθε οικογένεια του χωριού ξεκινούσε τo μεσημεριανό τραπέζι με τo κόψιμo της θεoφανόπιτας. Κατά τις δύo τo μεσημέρι, η καμπάνα της εκκλησίας τoυ Αγίoυ Νικoλάoυ χτυπούσε, αποτελώντας το κάλεσμα των κατoίκων, για να μεταφέρoυν τα εικoνίσματα πάλι πίσω στις εκκλησίες και στα παρεκκλησάκια. Με την ίδια ακριβώς διαδικασία, όπως μαζεύτηκαν, έτσι τoπoθετoύνται στις θέσεις τoυς, όπoυ θα παραμείνoυν όλo τo χρόνo.
Η Κορτοπούλα από την Ανατολική Θράκη
Το έθιμο της Κορτοπούλας έφεραν στο Φυλακτό οι πρόσφυγες κάτοικοι του, από την επαρχίας Μακράς Γέφυρας της Ανατολικής Θράκης, το οποίο διατηρείται μέχρι και σήμερα. Πρωταγωνιστές του εθίμου είναι μια όμορφη γυναίκα, η Κορτοπούλα (άνδρας μεταμφιεσμένος), και ο προστάτης της ο Αράπης. Την ημέρα των Χριστουγέννων ο κουδουνοφόρος Αράπης με τη μαγκούρα του και η Κορτοπούλα γυρίζουν τα σπίτια των χωριανών τους με τη συνοδεία μεταμφιεσμένων Σατύρων που προσπαθούν να αρπάξουν την Κορτοπούλα. Δέχονται κεράσματα, ενώ οι νέοι που τους ακολουθούν, τραγουδούν τα κάλαντα. Στο γλέντι που θα ακολουθήσει η Κορτοπούλα, αφού αλλάξει τα παλιά της ρούχα με γιορτινά, θα σύρει πρώτη τον χορό.
Ροδόπη
Οι Μωμόγεροι είναι ένα δραματοποιημένο έθιμο με θίασο τελεστών που τελείται στο Θρυλόριο. Όλοι οι συντελεστές φορούν κουδούνια όπως προβιές και δέρματα τράγων. Κεντρικό πρόσωπο του θιάσου των τελεστών ο Μωμόγερος ή Κιτί γοτσάς ή Πορδαλάς, ο οποίος με τη δύση του ήλιου εισβάλλει με την ακολουθία του στα σπίτια του χωριού και εμπλέκει τους σπιτονοικοκύρηδες σε περιπέτειες «εξαπατώντας» τους. Η απαγωγή της νύφης παίζει και εδώ καθοριστικό ρόλο καθώς μετά από αλλεπάλληλες εικονικές συμπλοκές μεταξύ των τελεστών, το νέο ζευγάρι, η νύφη και ο γαμπρός κατορθώνουν να σμίξουν, στεφανώνονται μάλιστα από τον παπά που εισέρχεται στο τέλος στο θίασο επιβάλλοντας την τάξη. Με τη συνοδεία ποντιακής λύρας και νταουλιού, χορεύοντας και διασκεδάζοντας τα μωμογέρια, εγκαταλείπουν το σπίτι για να επισκεφτούν το επόμενο. Οι κάτοικοι των Ασκητών έφεραν το έθιμο της Σαγιάς από την πατρίδα τους, την Καππαδοκία, και το τηρούν ως σήμερα. Το βράδυ της παραμονής των Φώτων, στις 5 Γενάρη, ανάβουν μεγάλη φωτιά μπροστά από την εκκλησία του χωριού για το καλό. Κάθε χωριανός ρίχνει και από ένα κούτσουρο και όταν η φωτιά γίνει αρκετά δυνατή στήνουν χορό γύρω από αυτήν και γλεντούν τραγουδώντας καπαδοκικά κυρίως τραγούδια με τη συνοδεία της γκάιντας και του ντεφιού. Ανάλογα με τη φορά που θα πάρουν οι φλόγες, λόγω του ανέμου, προβλέπουν το μέλλον της σοδειάς τους.
Η αφιερωμένη στην γυναίκα «Μπάμπω»
Η γιορτή της Μπάμπως αποτελεί μια καθαρά γυναικεία γιορτή, που γιορτάζεται η ημέρα της μαμής στις 8 Γενάρη στη Θράκη, όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία και την Ανατολική Θράκη και τη συναντάμε συχνά και σαν «Γυναικοκρατία». Κατά τη διάρκεια όλης της ημέρας η γυναίκα συμπεριφέρεται ως απόλυτη δύναμη, ο άνδρας διακωμωδείται και περιορίζεται σε ρόλους παραδοσιακά γυναικείους. Το πανηγύρι των γυναικών δίνει τη δυνατότητα για γλέντι, χορό, κεράσματα που συνοδεύονται με ευχές για τεκνοποιία, υγεία, καλή χρονιά και σοδειά.
Οι γυναίκες στολίζουν τη Μπάμπω και της προσφέρουν ως δώρα το καλάθι με τα μαντήλια, τις κάλτσες, τις παντούφλες, αλλά κυρίως σαπούνι και πετσέτα. Το γιορτινά στολισμένο κάρο με την Μπάμπω και τη συνοδεία των γυναικών γυρνά όλο το χωριό χαιρετώντας και μοιράζοντας ευχές και καραμέλες, ώστε η νέα χρονιά να είναι και καλή και γλυκιά. Το γλέντι και ο χορός που ακολουθεί κρατά ως το πρωί στα καφενεία, στις πλατείες, στους δρόμους, πάντοτε μόνο από τις γυναίκες. Τελείται με μικρές παραλλαγές στη Ροδόπη στα χωριά: Ξυλαγανή, Προσκυνητές, Στρύμη, Διώνη, Κρωβύλη, Σάππες, Ίμερος, Φανάρι, Ροδίτης. Νομός Ξάνθης: Νέα Κεσσάνη, Μάγγανα.
Ξάνθη
Στα Άβδηρα, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ορισμένες οικογένειες δε ζυμώνουν βασιλόπιτα, αλλά, ανοίγουν φύλλο και παρασκευάζουν μία πίτα με πράσο, κιμά και μπαχαρικό κύμινο. Μέσα στην πρασόπιτα βάζουν το φλουρί. Η πίτα ψήνεται σε παραδοσιακό ταψί, που ονομάζεται σινί και τα παλιότερα χρόνια σερβίρονταν πάνω σε χαμηλό ξύλινο τραπέζι, το σορβά. Με πρωτοβουλίες συλλόγων και φορέων της περιοχής μας πολλά από τα παραπάνω έθιμα διατηρούνται και «περνούν» από γενιά σε γενιά. Έτσι διασώζεται ένας ισχυρός δεσμός που μας κρατά ενωμένους με ένα μέρος της προγονικής μας παράδοσης που προέρχεται, κυρίως, από πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, της Ανατολικής Θράκης, της Καππαδοκίας και της Ανατολικής Ρωμυλίας.
